Ακρόπολη

Το μεγαλύτερο και ωραιότερο ιερό της αρχαίας Αθήνας, αφιερωμένο κυρίως στην προστάτιδα της, τη θεά Αθηνά, δεσπόζει στο κέντρο της σύγχρονης πόλης από τον βραχώδη βράχο που είναι γνωστός ως ΑκρόποληΟι πιο διάσημοι μύθοι της αρχαίας Αθήνας, οι μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές της, οι πρώτες λατρείες και πολλά καθοριστικά γεγονότα στην ιστορία της πόλης συνδέονται με αυτόν τον ιερό περίβολο. Τα μνημεία της Ακρόπολης βρίσκονται σε αρμονία με το φυσικό τους σκηνικό. Αυτά τα μοναδικά αριστουργήματα της αρχαίας αρχιτεκτονικής συνδυάζουν διαφορετικούς ρυθμούς και στυλ κλασικής τέχνης με έναν πιο καινοτόμο τρόπο και έχουν επηρεάσει την τέχνη και τον πολιτισμό για πολλούς αιώνες.

Η Ακρόπολη του πέμπτου αιώνα π.Χ. είναι η πιο ακριβής αντανάκλαση της μεγαλοπρέπειας, της δύναμης και του πλούτου της Αθήνας στη μεγαλύτερη ακμή της, τη Χρυσή Εποχή του Περικλή..

Όστρακα κεραμικής της Νεολιθικής περιόδου (4000/3500-3000 π.Χ.) και, κοντά στο Ερέχθειο, της Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού, δείχνουν ότι ο λόφος κατοικήθηκε από πολύ πρώιμη περίοδο. Ένα τείχος χτίστηκε γύρω από αυτό τον δέκατο τρίτο αιώνα π.Χ. και η ακρόπολη έγινε το κέντρο ενός μυκηναϊκού βασιλείου. Αυτή η πρώιμη οχύρωση σώζεται εν μέρει μεταξύ των μεταγενέστερων μνημείων και η ιστορία της μπορεί να εντοπιστεί με αρκετή ακρίβεια.

Η Ακρόπολη έγινε ιερός περίβολος τον όγδοο αιώνα π.Χ. με την καθιέρωση της λατρείας της Αθηνάς Πολιάδος, της οποίας ο ναός βρισκόταν στη βορειοανατολική πλευρά του λόφου. Το ιερό άκμασε επί Πεισίστρατου στα μέσα του έκτου αιώνα π.Χ., όταν ιδρύθηκαν τα Παναθήναια, η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή της πόλης και ανεγέρθηκαν τα πρώτα μνημειακά κτίρια της Ακρόπολης, μεταξύ των οποίων ο λεγόμενος Παλαιός ναός και ο Εκατόμπεδος, ο προκάτοχος. του Παρθενώνα, αφιερωμένα και τα δύο στην Αθηνά. Στην περίοδο αυτή χρονολογούνται και το ιερό της Αρτέμιδος Βραυρωνίας και το πρώτο μνημειακό πρόπυλο.

Στο ιερό ήταν αφιερωμένα πολυάριθμα πλούσια αναθήματα, όπως μαρμάρινο κοράι και ιππείς, χάλκινα και τερακότα αγαλματίδια. Πολλές από αυτές φέρουν επιγραφές που δείχνουν τη μεγάλη σημασία της λατρείας της Αθηνάς στην Αρχαϊκή περίοδο.

Αφού οι Αθηναίοι νίκησαν τους Πέρσες στον Μαραθώνα, το 490 π.Χ., άρχισαν να χτίζουν έναν πολύ μεγάλο ναό, τον λεγόμενο Προ-ΠαρθενώναΟ ναός αυτός ήταν ακόμη ημιτελής όταν οι Πέρσες εισέβαλαν στην Αττική το 480 π.Χ., λεηλάτησαν την Ακρόπολη και πυρπόλησαν τα μνημεία της. Οι Αθηναίοι έθαψαν τα σωζόμενα γλυπτά και τα αναθήματα μέσα σε φυσικές κοιλότητες του ιερού βράχου, σχηματίζοντας έτσι τεχνητές αναβαθμίδες και οχύρωσαν την Ακρόπολη με δύο νέα τείχη, το τείχος του Θεμιστοκλή, κατά μήκος της βόρειας πλευράς και του Κίμωνα στη νότια. Αρκετά αρχιτεκτονικά στοιχεία των ερειπωμένων ναών ενσωματώθηκαν στον βόρειο τοίχο και είναι ορατά μέχρι σήμερα.

Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., όταν η Ακρόπολη έγινε η έδρα της Αθηναϊκής Συμμαχίας και η Αθήνα ήταν το μεγαλύτερο πολιτιστικό κέντρο της εποχής της, ο Περικλής ξεκίνησε ένα φιλόδοξο οικοδομικό έργο που διήρκεσε ολόκληρο το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. Στο έργο αυτό δούλεψαν Αθηναίοι και ξένοι, παίρνοντας μισθό μία δραχμή την ημέρα. Τα σημαντικότερα κτίρια που είναι ορατά σήμερα στην Ακρόπολη – δηλαδή ο Παρθενώνας, το Προπύλαια, τοΕρέχθειο και ο Ναός της Αθηνάς Νίκης, ανεγέρθηκαν την περίοδο αυτή υπό την επίβλεψη των μεγαλύτερων αρχιτεκτόνων, γλυπτών και καλλιτεχνών της εποχής τους.

Οι ναοί στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης στέγαζαν κυρίως τις προηγούμενες αθηναϊκές λατρείες και εκείνες των Ολύμπιων θεών, ενώ το νότιο τμήμα της Ακρόπολης ήταν αφιερωμένο στη λατρεία της Αθηνάς με τα πολλά προσόντα της: ως Πολιάς (προστάτης της πόλης), Παρθένος, Παλλάς, Πρόμαχος (θεά του πολέμου), Εργάνη (θεά της χειρωνακτικής εργασίας) και Νίκη.

Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου το 404 π.Χ. και μέχρι τον πρώτο αιώνα π.Χ. δεν ανεγέρθηκαν άλλα σημαντικά κτίρια στην Ακρόπολη. Το 27 π.Χ. ένας μικρός ναός αφιερωμένος στον Αύγουστο και τη Ρώμη χτίστηκε ανατολικά του Παρθενώνα. Στη ρωμαϊκή εποχή, αν και άλλα ελληνικά ιερά λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν, η Ακρόπολη διατήρησε το κύρος της και συνέχισε να προσελκύει τα πλούσια αναθήματα των πιστών.

Μετά την εισβολή των Ερούλων τον τρίτο αιώνα μ.Χ., χτίστηκε νέο οχυρωματικό τείχος, με δύο πύλες στη δυτική πλευρά. Μία από αυτές, η λεγόμενη Πύλη Beulé, που πήρε το όνομά της από τον Γάλλο αρχαιολόγο του δέκατου ένατου αιώνα που την ερεύνησε, διατηρείται μέχρι σήμερα.

Στους επόμενους αιώνες τα μνημεία της Ακρόπολης υπέφεραν τόσο από φυσικά αίτια όσο και από ανθρώπινη παρέμβαση. Μετά την εγκαθίδρυση του Χριστιανισμού και ιδιαίτερα τον έκτο αιώνα μ.Χ. οι ναοί μετατράπηκαν σε χριστιανικές εκκλησίες. Ο Παρθενώνας ήταν αφιερωμένος στην Παρθένο Μαρία (την Παναγία), αργότερα μετονομάστηκε σε Παναγία Αθηνιώτισσα (Παναγία των Αθηνών) και χρησίμευσε ως καθεδρικός ναός της πόλης τον ενδέκατο αιώνα. Το Ερέχθειο ήταν αφιερωμένο στον Σωτήρα ή την Παναγία, ο Ναός της Αθηνάς Νίκης έγινε παρεκκλήσι και τα Προπύλαια μια επισκοπική κατοικία.

Η Ακρόπολη έγινε το φρούριο της μεσαιωνικής πόλης. Υπό Φραγκοκρατία (1204-1456) τα Προπύλαια μετατράπηκαν σε κατοικία του Φράγκου ηγεμόνα και κατά την Οθωμανική περίοδο (1456-1833) σε τουρκικό αρχηγείο φρουράς. Οι Ενετοί υπό τον Φ. Μοροζίνι πολιόρκησαν την Ακρόπολη το 1687 και στις 26 Σεπτεμβρίου βομβάρδισαν και κατέστρεψαν τον Παρθενώνα, ο οποίος τότε χρησίμευε ως αποθήκη πυρομαχικών. Ο Λόρδος Έλγιν προκάλεσε περαιτέρω σοβαρές ζημιές το 1801-1802 λεηλατώντας τη γλυπτική διακόσμηση του Παρθενώνα, του ναού της Αθηνάς Νίκης και του Ερεχθείου. Η Ακρόπολη παραδόθηκε στους Έλληνες το 1822, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έγινε ο πρώτος Έλληνας διοικητής της φρουράς της.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, τα μνημεία της Ακρόπολης περιήλθαν στη φροντίδα του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους. Περιορισμένη έρευνα έγινε το 1835 και το 1837, ενώ το 1885-1890 ο χώρος ανασκάφηκε συστηματικά υπό τον Π. Καββαδία. Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο Ν. Μπαλάνος ήταν επικεφαλής του πρώτου μεγάλης κλίμακας αναστηλωτικού έργου. Το 1975 δημιουργήθηκε μια Επιτροπή Συντήρησης των Μνημείων της Ακρόπολης με σκοπό να σχεδιάσει και να αναλάβει μεγάλης κλίμακας συντήρηση και αποκατάσταση της Ακρόπολης. Το έργο, το οποίο διεξάγει η Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνημείων της Ακρόπολης σε συνεργασία με την Α΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη.

Περιγραφή

Η φυσικά οχυρή τοποθεσία της Ακρόπολης είναι προσβάσιμη μόνο από τα δυτικά. Από εδώ υπήρχε πρόσβαση τόσο στο μυκηναϊκό φρούριο όσο και στο αρχαίο ιερό, όπως είναι σήμερα ο σύγχρονος αρχαιολογικός χώρος. Ο λόφος οχυρώθηκε για πρώτη φορά στη Μυκηναϊκή περίοδο και τα ίχνη αυτού του πρώιμου τείχους είναι ακόμη ορατά, ιδιαίτερα στα νοτιοανατολικά των Προπυλαίων. Τα τείχη που είναι ορατά μέχρι σήμερα ανεγέρθηκαν μετά τους Περσικούς Πολέμους στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ., υπό τον strong>Θεμιστοκλή (βόρειο τείχος) και τον Κίμωνα (νότιο τείχος). Αλλαγές έγιναν επί Περικλή και πάλι σε μεταγενέστερους χρόνους, όταν η Ακρόπολη έγινε το προπύργιο της πόλης.

Ο Ιερός Βράχος προσεγγίζεται από τη Δύση μέσω της πύλης Beulé, μιας από τις δύο πύλες που χτίστηκαν μετά την εισβολή των Ερούλων τον τρίτο αιώνα μ.Χ., ή μέσω μιας μικρής πόρτας κάτω από το ναό της Αθηνάς Νίκης. Στη συνέχεια, ο επισκέπτης προσεγγίζει τα Προπύλαια, τη μνημειακή είσοδο του ιερού, που χτίστηκε στα κλασικά χρόνια από τον αρχιτέκτονα Μνησίκλη. Ο ναός της Αθηνάς Νίκης, κτισμένος γ. 420 π.Χ. από τον Καλλικράτη, δεσπόζει στον προμαχώνα στα νότια των Προπυλαίων.

Κοντά στο ναό βρισκόταν το προσκυνητάρι της Αφροδίτης Πανδήμου, από το οποίο σώζεται μόνο μέρος του επιστυλίου. Απέναντι από τη βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων βρίσκεται ένα ψηλό ορθογώνιο βάθρο γνωστό ως το βάθρο του Αγρίππα, επειδή κάποτε στήριζε προσφορά της πόλης των Αθηνών στον Μάρκο Αγρίππα, γαμπρό του Αυγούστου.

Μέσα από τα Προπύλαια μπαίνει κανείς στο ιερό με τα μεγάλα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής που χτίστηκαν κυρίως τον 5ο αιώνα επί Περικλή.

Ο Παρθενώνα, το σήμα κατατεθέν του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, είναι πράγματι ο πιο επιβλητικός από όλους. Αφιερωμένο στην Αθηνά Παρθένο, ανεγέρθηκε επί Περικλή αντικαθιστώντας δύο προγενέστερους ναούς αφιερωμένους στην ίδια θεά. Ανάμεσα στον Παρθενώνα και τα Προπύλαια, κατά μήκος του νότιου τοίχου, λαξευμένα στο βράχο, υπάρχουν τα ίχνη δύο κτιρίων του 5ου αιώνα π.Χ., του Βραυρώνιου, ιερού αφιερωμένου στην Άρτεμη Βραυρωνία και της Χαλκοθήκης, ένα κτήριο που κάποτε περιείχε αναθήματα από μπρούτζο.

Ανατολικά του Παρθενώνα βρίσκεται ένας μικρός κυκλικός ναός του 27 π.Χ., αφιερωμένος στον Αύγουστο και τη Ρώμη. Στο ψηλότερο σημείο, στην ανατολική πλευρά του λόφου, λαξευμένα σε βράχο, βρίσκονται τα ίχνη του ιερού του Διός Πολιέα, ενώ το σημερινό μουσείο καταλαμβάνει τη θέση ενός ιερού αφιερωμένου στον τοπικό ήρωα Πάντιον.

Στη βόρεια πλευρά του λόφου βρίσκεται το Ερέχθειο, ο ιωνικός ναός της Αθηνάς και του Ποσειδώνα-Ερεχθέα με την περίφημη βεράντα των Καρυάτιδων. Κατά μήκος του νότιου τοίχου του Ερεχθείου βρίσκονται τα θεμέλια του «Παλιού Ναού», του δωρικού ναού του έκτου αιώνα της Αθηνάς Πολιάδος, που καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ., επισκευάστηκε και τελικά κάηκε το 406 π.Χ.

Βορειοδυτικά του Ερεχθείου, κατά μήκος του βόρειου τοίχου της Ακρόπολης, βρίσκεται το Αρρεφόρειο, ένα μικρό τετράγωνο κτίσμα όπου κατοικούσαν οι Αρρηφόροι. Αυτές οι νεαρές γυναίκες ύφαιναν τον πέπλο της θεάς για την παναθηναϊκή γιορτή και συμμετείχαν σε τελετουργίες μύησης.

Ο Ιερός Βράχος ήταν αφιερωμένος στη θεά Αθηνά αλλά τις πλαγιές του κυρίευσαν διάφορες άλλες λατρείες. Ορισμένες σπηλιές στην απόκρημνη βόρεια πλαγιά χρησιμοποιήθηκαν ως ιερά και προσεγγίζονταν από έναν περίπατο, ή μονοπάτι, μήκους ενός χιλιομέτρου, που περιέβαλλε τον βραχώδη βράχο μέχρι τη νότια πλαγιά με τα πολλά ιερά και άλλα σημαντικά μνημεία.